Anna Haag (1888-1982) 'Vreemdeling in eigen land ', Alfabet uitgevers, 512 pag.
Anna Haag is schrijfster, journaliste, pacifiste en politica als Hitler in 1933 aan de macht komt en de 2e wereld oorlog start met de inval, op 1 september 1939, van zijn leger in Polen.
Haag start op dat moment een geheim dagboek over wat denkt, ziet, leest en om zich heen hoort. Ze observeert haar mede landgenoten, ziet en hoort hoe Hitler aanbeden, blindelings gevolgd wordt en door sommige als God wordt gezien. De Gestapo onderdrukt en bestraft elke vorm van kritiek en verzet tegen dat regime. Haag beschrijft de indoctrinatie en dwang die voelbaar is in het dagelijkse leven, vanaf het aantreden van Hitler, en dat zijn doorwerking heeft op de samenleving. Kinderen moeten vanaf zeer jonge leeftijd naar de Hitlerjugend en de Bund Deutscher Mädel en worden doordrenkt met propaganda en gedwongen Hitler te bejubelen. Publicaties van Haag mogen vanaf 1939 niet meer in kranten worden opgenomen want, zo zegt de overheid, ze zijn opruiend & pacifistisch.
Haag schrijft toch en verstopt haar geheime dagboek in het kolenhok. 20 delen in totaal doen verslag over hoe vrienden, buren en de krant Hitler bejubelen, de rechters mensen laat executeren om een enkele uitspraak zoals 'Hitler is niet wijs', Of over de Gestapo die mensen van het bed licht en naar een concentratiekamp afvoert. Ze hoort al snel van soldaten met verlof over wat er in het Oosten gebeurt, roofpartijen, verkrachtingen, massa-executies. En het wegvoeren van Joden.
Haag begrijpt dat ze moet zwijgen, dat iedereen haar kan aangeven als ze zich kritisch uitlaat over Hitler en de nazi’s. Dat lukt soms niet, waarmee ze een enorm risico neemt. Ze hoopt dat de Engelse en andere ‘vijanden’ snel komen en overwinnen, zodat er weer normaalheid terug kan keren en ze hoopt dat dit ooit nog kan bestaan in Duitsland. Ze voelt permanent schaamte over het Duitse volk en kan niet begrijpen dat iemand zo dom kan zijn om al die Nazi grootspraak en onzin te geloven. En dat als gevolg daarvan Hitler Duitsland in een afschuwelijke mensonterende oorlog kan storten, waarbij zoveel andere landen betrokken worden. Ze heeft er geen woorden voor.
Haar beschrijving geeft een indringend beeld van de dagelijkse beklemming en angst om lijf en ledenen, gevoeld door mensen die tegen het nazisme en de naziterreur zijn. Naast haar eigen denken en voelen over de situatie citeert ze stukjes uit de krant, vertelt ze wat doorgewinterde nazi-aanhangers zeggen, wat er gebeurt met mensen die kritiek hebben. Ze schrijft over rechterlijke beslissingen en nieuwe discriminerende wetten en regels die gaan gelden.
Op 13 september 1943 schrijft ze: Himmler zegt ‘wie aan de overwinning twijfelt zal het einde van de oorlog niet meemaken.’ Deze beklemmende sfeer en bedreigingen gaan door tot op het allerlaatst, waar de opdracht voor het Duitse leger is, ook in eigen land, alles te vernietigen wat te maken heeft met winkels, slagerijen, fabrieken, voedselvoorraden, voordat de Duitse soldaten zich terugtrekken op de vlucht voor de geallieerden.
En ze vertelt over wat radio Engeland meldt, waar ze steeds stiekem naar luistert. Haag is blij dat twee van haar kinderen in het buitenland zijn, weliswaar door Canada en Engeland in quarantaine opgesloten als Duitsers, maar daardoor niet in die idiotie van een oorlog mee hoeven te doen aan een Oostfront.
Als je wilt weten waaruit het dagelijks leven in die tijd voor een weldenkend mens bestond, dan is dit een geweldig boek om te lezen.
Na de oorlog ging Haag in de politiek. Een initiatiefwet van haar werd aangenomen die mensen niet kan verplichten in het leger te dienen, maar wel vervangend werk kan laten doen. Vreemdeling in eigen land verscheen in 2021 voor het eerst in Duitsland en werd bekroond als geschiedenis boek van het jaar.
Els Thissen
