Graften zijn een soort terrassen die de steilheid van een helling onderbreken en daardoor erosie tegengaan.
In vroegere tijden werd het Zuid-Limburgse Heuvelland gekenmerkt door de vele graften. Tot de jaren vijftig bepaalden de graften nog het landschap. Vanaf toen en nog sterker vanaf de ruilverkaveling in de tachtiger jaren, nam het aantal graften flink af.
Graften kunnen alleen voorkomen in gebieden met hellingen. Zij bevinden zich haaks op de hellingen, die 5° en 15° steil zijn. Graften bestaan in Zuid-Limburg al zolang als er landbouw wordt bedreven. Vroeger waren boeren zich namelijk al bewust van het feit dat (vruchtbare !) aarde van de helling afspoelt naar beneden, wanneer het flink regent. De hoeveelheid aarde die met het regenwater mee spoelt, is des te groter wanneer een helling niet is begroeid.
Tot ver in de 19e eeuw hadden boeren hier in de regio een gemengd bedrijf, dat wil zeggen veeteelt èn akkerbouw. Het vee had daarbij als voornaamste functie om te zorgen voor mest voor de akkerbouw. Een boerderij had daarom zowel akkers als weilanden. En die weilanden werden gebruikt om te begrazen en te zorgen voor hooi. Daarnaast hadden boeren vaak het recht om gemeenschappelijke weilanden te gebruiken.
Omdat er sprake was van kleine boerenbedrijven, waren ook de akkers klein en lagen er weilanden omheen. Dit zorgde voor minder erosie, want het water dat van de akkers dreigde te stromen, werd al snel tegengehouden door het gras eromheen. Op de steilere hellingen werden heggen met meidoorn, sleedoorn, hazelaar, etc. aangeplant. Als dan toch grond uitspoelde, dan werd die door de begroeiing tegengehouden. Aan de onderkant spoelde wel iets van aarde door en hierdoor ontstonden graften.
Bron: Renes ( 1993 )
In de afgelopen decennia zijn veel graften verdwenen door ruiming of door slecht onderhoud. Hierdoor is de erosie weer toegenomen: bij de toegenomen buien met meer neerslag ineens krijgt de bodem weer ongehinderd de kans om weg te spoelen naar onderaan de helling. Het hout dat werd gekapt van de graft, werd ook gebruikt als geriefhout. Er werden gebruiksvoorwerpen van gemaakt of het werd gebruikt om te stoken.
Ook doordat de percelen veel groter zijn geworden en er geen weiland omheen ligt om de erosie tegen te houden, neemt de erosie weer toe.
Door www.Topotijdreis.nl te raadplegen, wordt zichtbaar waar in de loop van de tijd landschapselementen zijn verdwenen. Neem bijvoorbeeld een kijkje op de hellingen van het Schweibergerbos: dan blijkt de omgeving een stuk eenvormiger te zijn geworden.
Gelukkig is het prima mogelijk om graften weer opnieuw tot leven te brengen. Ook dat is te zien op de helling van het Schweibergerbos. Ter hoogte van Bissen en Dal heeft stichting Ark de mogelijkheid gehad om percelen aan te kopen. Vervolgens heeft Ark op diverse plekken opnieuw stroken met struiken aangelegd, parallel aan de helling. Al na een aantal jaren is het resultaat zichtbaar.
Graften lijken misschien een stukje verwilderde natuur in het landschap, maar voor het behoud ervan is toch wel enig onderhoud noodzakelijk. Graften moeten met enige regelmaat worden gesnoeid, maar liefst niet alles in één keer en graften moeten regelmatig worden gemaaid, maar ook dat liefst in fases. Door de fasering blijven de functies van de graft behouden.
En de functies van graften zijn talrijk en onmisbaar voor de natuur. Behalve voor het tegengaan van erosie hebben graften ook een voorname rol voor de biodiversiteit. Graften zijn een belangrijke woon- en schuilplaats én overwinteringsplek voor vogels en zoogdieren, zoals dassen. Het zijn verbindingswegen voor zoogdieren, reptielen, amfibieën en vlinders. Het zijn leefplekken voor insecten en slakken, onder andere de wijngaardslak. Er komen vaak planten voor, die elders worden opgegeten of bestreden. En niet te vergeten leveren graften een bijdrage aan het Limburgse en het Mechelse landschap!
Geraadpleegde bronnen:
Renes; Het cultuurlandschap in Mergelland-oost; Natuurhistorisch Maandblad; 1993
www.natuurrijklimburg.nl/wp-content/uploads/Graft-Holle-Weg.pdf
Monique Hermans, voorzitter IVN Heuvelland
